Сэдэв№1 Цэргийн байр зүй судлах зүйл

Öýðãèéí áàéð ç¿é, ò¿¿íèé ñóäëàõ ç¿éë, öýðãèéí áàéð ç¿éí çóðãèéí òºðºë, àíãèëàë.

Байр зүй- topo graphy гэсэн Грек гаралтай үг topo – газар орон, graphy – зурах, дүрслэх гэсэн үг

           

Äýëõèé, ò¿¿íèé ãàäàðãóóí òýãø áóñ á¿õ õýëáýð ä¿ðñ, ò¿¿í äýýð îðøèí òîãòíîæ áàéãàà áàéãàëèéí áà îðîí íóòãèéí áîäèò ç¿éë¿¿äèéã ìàòåìàòèêèéí òîäîðõîé õóóëü ç¿éí äàãóó õàâòãàéí áàéäàëä (öààñàí äýýð) ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëýõ á¿õ àðãóóäûã ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààíûã öýðãèéí áàéð ç¿é ãýíý.

            Öýðãèéí áàéð ç¿éí íü øèíæëýõ óõààíû áèåý äààñàí ñàëáàð áºãººä ìàø ýðòíèé øèíæëýõ óõààí þì. Îäîî ¿åä öýðãèéí áàéð ç¿éí çóðãóóäûã, ò¿¿íèé ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéí áàãàæ õýðýãñë¿¿äèéí òóñëàìæòàéãààð õèéæ áàéíà. Äýëõèéí á¿õ ãàäàðãóó áóþó ýñâýë ò¿¿íèé õýñãèéã àëü íýã òàëûí òóñãàëûí õàâòãàé äýýð (óðüä÷èëàí òàòñàí çóðàã ç¿éí òîðîîð) çîõèîæ ã¿éöýòãýñýí ä¿ðñëýëèéã çóðàã ãýíý.

            Ãàçàð îðíû áàãà õýìæýýòýé õýñãèéí ä¿ðñèéã òîäîðõîé áºãººä íàðèéâ÷ëàí áàãàñãàæ õàâòãàé äýýð ä¿ðñëýñíèéã çóðàã ç¿éí áóþó äýâñýë ãýíý.

Á¿õ çóðãèéã äîòîð íü õî¸ð ¿íäñýí õýñýãò àíãèëäàã.

1.    Áàéð ç¿éí åðºíõèé çóðàã. Ýíý íü çóðàãò îðîí íóòãèéí á¿õ ýëåìåíò¿¿ä òýãø ýðõòýéãýýð õàìðàãäàí ä¿ðñëýãäýíý.

2.    Áàéð ç¿éí òóñãàé çóðàã. Ýíý îðîí íóòãèéí ÿìàð íýã ýëåìåíòýä çàõèðàãäàíãóé õèéãäýíý. ººðººð õýëáýë ýíý çóðàãò ãàçàð îðíû ÿìàð íýã ýëåìåíòèéã îíöëîí ¿çíý. Òóõàéëáàë: çàìûí ñ¿ëæýýíèé òóñãàé çóðàã, óñ ç¿éí òóñãàé çóðàã ãýõ ìýò.

            Òóñãàé çóðãààð èõýâ÷ëýí ÿàì, òóñãàé àëáàí ãàçðóóä õàíãàãäàíà. 1:100000-ààñ 1:10000 õ¿ðòëýõ òîì õýìæýýñèéí çóðàã íü á¿ãä öýðãèéí áàéð ç¿éí çóðàãò õàìààðàãäàõ áºãººä äîîðõè 3-í òºðºëä õóâààãäàíà.

a.    Öýðãèéí áàéð ç¿éí çóðàã. ¯¿íä: 1:10000-1:200000 õ¿ðòëýõ õýìæýýñèéí á¿õ çóðàã õàìðàãäàíà.

b.    Áàéð ç¿éí òîéì çóðàã. ¯¿íä: 1:200000-1:1000000 õ¿ðòëýõ õýìæýýñèéí á¿õ çóðàã õàìðàãäàíà.

c.    Òîéì çóðàã. ¯¿íä: 1:1000000 –ààñ æèæèã õýìæýýñèéí á¿õ çóðãóóä õàìðàãäàõ áºãººä ýäãýýðèéã åðºíõèé ãàçàð ç¿éí çóðàã ãýæ íýðëýíý.

¯¿íýýñ ãàäíà öýðãèéí áàéð ç¿éí çóðãóóäûã õýìæýýñ áà çîðèóëàëòààð íü 3-í òºðºëä àíãèëäàã.

1.    Òîì õýìæýýñèéí áóþó íàðèéí õýìæèëòèéí çóðàã (òàêòèêèéí àæèëëàãààíû) 1:10000, 1:25000, 1:50000.

2.    Äóíä õýìæýýñèéí áóþó îïåðàòèâ-òàêòèêèéí çóðàã 1:100000, 1:200000.

3.    Æèæèã õýìæýýñèéí áóþó îïåðàòèâûí çóðàã 1:500000, 1:1000000.

1. Òîì õýìæýýñèéí áóþó íàðèéí õýìæèëòèéí çóðãóóä íü: Öýðãèéí çýâñýã, òåõíèêèéã áàéëäààíû àæèëëàãààíä õýðýãëýõ, îðîí íóòãèéã èíæåíåðèéí òºõººðºì溺ð òºõººðºìæëºõ áà áóñàä õîðèãëîëòûí çîðèëãîä íèéöýõ íàðèéí õýìæ¿¿ð, òîîöîîíû àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýõýä çîðèóëàãääàã þì. ¯¿íä:

- 1:25000-íû õýìæýýñòýé çóðàã.

 Ýíý íü öýðýãò õýðýãëýãäýõ õàìãèéí íàðèéí òîäîðõîé çóðàã þì. Ýíý çóðàã íü äàéñíû óðüä÷èëàí áýëòãýñýí õîðèãëîëòûã öºìëºõ, ãîë ìºðíèéã ãàòëàõ, àãààðûí äåñàíò áóóëãàõ, òîì õýìæýýíèé õîò òîñãîíä õºäºë㺺íèéã ¿éëäýõ áà ãàçàð îðíûã èíæåíåðèéí òàëààð òºõººðºìæëºõ àðãà õýìæýýã òºëºâëºõ, ò¿¿íèéã ã¿éöýòãýõ ¿åä ÷óõàë øààðäëàãàòàé ðàéîíóóäûã íýã á¿ð÷ëýí ñóäàëæ ¿íýëýõýä, ìºí ò¿¿í÷ëýí àðòèëëåðèéí áóóäëàãà ¿éëäýõ ¿åèéí áàéð ç¿éí áýëòãýë (õîëáîëò) õèéõýä òóñ òóñ àøèãëàãäàíà.

-1:50000-íû õýìæýýñèéí çóðàã.

 Ýíý íü õýìæèëòèéí ¿íäñýí çóðàã áºãººä àðòèëëåðèéí áóóäëàãà, ïóóæèí õàðâàëòûí ¿åèéí áàéð ç¿éí áýëòãýë õèéõýä àøèãëàãäàíà. Õ¿í àì îëîíòîé áàðèëãà áàéãóóëàìæààð øèã¿¿í ðàéîíä áàéëäààíûã çîõèîí áàéãóóëàõ áà ÿâóóëàõ, öýðãèéã óäèðäàõ, ãàçàð îðîí äýýð ç¿ã ÷èã îëæ áàðèìæààëàëò õèéõ ¿åä äàðãà øòàáóóä ýíý çóðãèéã àøèãëàíà.

2. Äóíä õýìæýýñèéí áóþó îïåðàòèâ-òàêòèêèéí çóðãóóä íü èõýâ÷ëýí áàéëäààíû òàëáàðò àíãè, ñàëáàðóóäûã óäèðäàõ, áàéëäààíû àæèëëàãààíóóäûã òºëºâëºõºä õýðýãëýãäýíý. ¯¿íä:

 - 1:100000-íû õýìæýýñèéí çóðàã.

 Ýíý áàéëäààíû á¿õ òºðºëä íýãòãýë àíãè ñàëáàðóóäûí øòàá áà äàðãà íàðò öºìä íü õýðýãëýãäýíý. (ñàëààíû äàðãûã îðîëöóóëààä) Ýíý çóðãààð ãàçàð îðîí äýýð ç¿ã ÷èã îëæ áàðèìæààëàõ, öåëèéã ¿ç¿¿ëýí çààõ, áàéëäààíû àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõ, ãàçàð îðíûã ñóäàëæ ¿íýëýõ àæèëóóäûã õèéíý. ̺í ò¿¿í÷ëýí ýíý çóðàã äýýð 1:500000-íû õýìæýýñèéí çóðàã áàéõã¿é ¿åä ïóóæèí õàðâàõ, àðòèëëåðèéí áóóäëàãà õèéõ áàéð ç¿éí áýëòãýë àæëûã õèéæ áîëíî.

- 1:200000-íû õýìæýýñèéí çóðàã.

 Ýíý çóðàã íü ãîë òºëºâ øòàáóóäûí îïåðàòèâûí àæèëä õýðýãëýãääýã áà ìºí òºðºë ìýðãýæëèéí á¿õ öýðýãò õºäºë㺺íèéã ¿éëäýõ, òºëºâëºõ àæèëä õýðýãëýãäýíý. Ýíý çóðãààð ãàçàð îðíû ãàçðûí ãàäàðãóóí åðºíõèé áàéäàë, çàìûí ñ¿ëæýý, óñ ç¿é, îé ìîä áîëîí òîììîõîí õýìæýýíèé õîò òîñãîí, ñóóðèí ãàçðûí áàéäëûã ñóäàëæ áîëíî. ßëàíãóÿà ýíý çóðãààð ãàçàð îðîí äýýð ç¿ã ÷èã îëæ áàðèìæààëàõàä çàìûí ñ¿ëæýý õàíãàëòòàé ä¿ðñëýãääýãýýðýý ýíý íü çàìûí ñ¿ëæýýíèé áàéäëûã ñóäàëæ öýðãèéí òåõíèê áà àâòî òýýâðèéí õºäºë㺺íä óã çàì õýð çýðýã òîõèðîìæòîé áîëîõûã òîäîðõîéëõîä èë¿¿ çîõèìæòîé þì.

3. Æèæèã õýìæýýñèéí áóþó îïåðàòèâèéí çóðãóóä íü øòàáóóäûí îïåðàòèâèéí àæèëä çîðèóëàãääàã. ¯¿íä:

 - 1:500000-íû õýìæýýñèéí çóðàã.

 Ýíý íü îïåðàöóóäûã òºëºâëºõ ¿åä îðîí íóòãèéí ôèçèê-ãàçàð ç¿éí áàéäëûã ñóäëàõàä çîðèóëàãäàí øòàáóóäàä õýðýãëýãääýã. ̺í õºäºë㺺íèéã ¿éäýõ ¿åä çàìûí ñ¿ëæýýíèé çóðàã ìýòýýð õýðýãëýæ áîëíî.

 - 1:1000000-íû õýìæýýñèéí çóðàã

 Ýíý íü òîì õýìæýýíèé òàëáàé á¿õèé îðîí íóòàãò ôèçèê-ãàçàð ç¿éí áàéäëûã ñóäëàõàä, ìºí îïåðàöóóäûã òºëºâëºõ ¿åä öýðãèéí áàéëäààíû àæèëëàãààã õàíãàõ åðºíõèé òîîöîîã õèéõýä õýðýãëýãäýíý.

 Ìàíàé áàéð ç¿éí á¿õ çóðãóóä íü íýãäìýë øààðäëàãûí äàãóó õèéãääýã áà àðäûí àæ àõóé áîëîí öýðãèéí õýðýãöýýíèé çóðãèéã õàíãàõ çîðèëãîîð òàñðàëòã¿é øèí÷ëýãäýæ áàéäàã.

Ãàçàð îðíû áàéð ç¿éí ýëåìåíò¿¿ä.

            Ãàçàð îðíû áàéäëûã õýëáýð ä¿ðñ, õýìæýý, ãàäàðãóóí òýãø áèø áàéäëààð íü ìºí ò¿¿í äýýð îðøèõ áàéãàëèéí áºãººä îðîí íóòãèéí áîäèò ç¿éë¿¿äèéí áàéðøèëò, òýäãýýðèéí òîî øèðõýã ÷àíàðààð íü òîäîðõîéëäîã.

Äýëõèéí ãàçðûí ãàäàðãóóí òýãø áóñ á¿õ õýëáýð ä¿ðñèéã ãàçðûí ãàäàðãóó (ðåëüåô) ãýõ áºãººä ò¿¿í äýýð îðøèí òîãòñîí áàéãàëèéí îé ìîä, ãîë ìºðºí, íàìàã ãýõ ìýò áîëîí õ¿íèé õ¿÷ õºäºëìºðººð á¿òýýãäýæ áèé áîëñîí áàéøèí áàðèëãà, ãàðö ãàðàì, çàì ã¿¿ð, ñóâàã øóóäóó, äàëàí ãýõ ìýò îáúåêòóóäûã îðîí íóòãèéí ç¿éëñ ãýíý.

            Ãàçàð îðíû ãàçðûí ãàäàðãóó áà îðîí íóòãèéí ç¿éëñèéã áàéð ç¿éí ýëåìåíò¿¿ä ãýíý. Áàéð ç¿éí ýëåìåíò¿¿äèéã öýðãèéí áîëîí óëñ àðäûí àæ àõóéí ãýæ òºðºëæ¿¿ëýí õóâààíà.

            ¯íäñýí á¿ëýãò: ãàçðûí ãàäàðãóó, õºðñ óðãàìëûí á¿ðõýëò, óñ ç¿é (ãîë ìºðºí, íóóð öººðºì, õèéìýë óñàí ñàí, äàëàé òýíãèñ, ãîðõè áóëàã, õóäàã øàíä) çàìûí ø¿ëæýý, õîò ñóóðèí áóþó ¿éëäâýð õºäºº àæ àõóé, ñî¸ë àõóéí òºâèéí îáúåêòóóä îðíî.

            Òóñãàé òóñëàõ á¿ëýãò: Èíæåíåðèéí òºõººðºì溺ð òîíîãëîãäñîí îáúåêòóóä, áàéëäààíûã áýëòãýí ÿâóóëàõ áà ÿâö äóíä õèéãäñýí (òºõººðºìæëºãäñºí) áàéð, ñààäóóä, öóâààíû çàì, ã¿¿ð, ãàðö ãàðàì ãýõ ìýòèéí îáúåêòóóä îðíî. Ýäãýýð òóñëàõ ÷àíàðûí îáúåêòóóä íü (áîäèò ç¿éë¿¿ä) ò¿ð õóãàöààíû áîëîâ÷ ãàçàð îðíûã èõ õýìæýýãýý𠺺ð÷èëäºã ó÷èð áàéð ç¿éí áóñàä ýëåìåíò¿¿äèéã ¿¿íòýé íàðèéí õîëáîæ òîîöîõ õýðýãòýé.

Ãàçàð îðîí, ò¿¿íèé ôèçèê ãàçàð ç¿éí áàéäàë, öýðýã-àðìè, äàéí áàéëäààíû àæèëëàãààíä õýðõýí íºëººëºõ.

            Ãàçàð ç¿éí (ãàçàð íóòãèéí) áàéäàë, öýðýã, äàéí áàéëäààíû àæèëëàãàà, ò¿¿íèé ÿâö, çîõèîí áàéãóóëàëòàä õýðõýí íºëººëºõ òàëààð îëîí ÿíçûí ¿çýë áàéäàã áàéíà.

            Îð÷èí ¿åä öýðãèéí ñòðàòåãè, îïåðàòèâ-òàêòèêèéí óðëàãò ãàçàð îðíû áàéäàë õýðõýí íºëººëºõ òàëààð çºâ ¿íýëýëò ºãºõ çîðèëãîîð øèíæëýõ óõààíû ¿¿äíýýñ ñóäëàõ áîëñîí áàéíà. Èéìýýñ öýðýã, äàéí áàéëäààíû àæèëëàãàà, áàéëäààíû öàãûí áàéäàëä òîäîðõîé õýìæýýíèé áîäèò íºëºº ¿ç¿¿ëýõ íºõöºë á¿õèé ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿äèéí íýã ÷óõàë ç¿éë áîëäîã ó÷èðààñ îð÷èí ¿åèéí öºìèéí äàéíä ãàçàð îðíû íºëººëºõ ðîëü óëàì èõ áîëæ, ¿é îëíîîð õºíººõ çýâñýã áà áóñàä õºíººã÷ õýðýãñë¿¿äèéí õîð õºíººëººñ õàìãààëàõ áîëîìæèéã òîäîðõîéëîõ íºõöºëèéã ºã÷ áàéãàà þì. Ãàçàð îðíû áàéäëûã çºâ ¿íýëæ ãàçàð îðíûã ÷àäàìãàé àøèãëàñíààð äàéíû öºìèéí áà áóñàä õºíººã÷ çýâñã¿¿äèéí õîð õºíººëººñ öàã õîæèìäîëã¿é óðüä÷èëàí õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã àâàõ, íóóöààð öýðãèéã øèëæ¿¿ëýí á¿ëýãëýõ, àøèãòàé áàéð çààãóóäûã ýçëýí àâ÷ áàéðëàõ, ººðòºº áàéãàà ãàëò õýðýãñýë áà çýâñýã òåõíèêèéã àøèãòàéãààð çºâ çàðöóóëàõ áîëîìæèéã îëæ àâàõ, ººðèéí àíãè ñàëáàðûí á¿ðýëäõ¿¿íèéã äàéñíû öºìèéí õîð õºíººëººñ àâðàõ, ººðòºº òàâèãäñàí áàéëäààíû ¿¿ðãèéã àìæèëòòàé áèåë¿¿ëýõ áîëîìæîîð õàíãàãäàõ þì. Èéì ó÷èðààñ ãàçàð îðîí äýýð áà áàéð ç¿éí çóðãààð ãàçàð îðíûã çºâ, õóðäàí ¿íýëæ ò¿¿í äýýð áàðèìæààëàëòûã õèéæ ÷àääàã áàéõ íü öýðãèéí àëáàí õààã÷ íýã á¿ðèéí ÷óõàë ¿¿ðýã áèëýý.

Ãàçàð îðíû òàêòèêèéí øèíæ ÷àíàðóóä.

            Äàéí áàéëäààíû àæèëëàãàà, ÿâö, çîõèîí áàéãóóëàëò áîëîí áàéëäààíä öýðýã, çýâñýã òåõíèêèéã õýðýãëýõ ÿâäàëä ãàçàð îðíîîñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà á¿õ íºëººã ãàçàð îðíû òàêòèêèéí øèíæ ÷àíàð ãýíý.

            Ãàçàð îðíû òàêòèêèéí øèíæ ÷àíàðóóä íü äîòîðîî õàìãààëàõ, ºíãºëºí äàëäëàõ, òóóëàëò (íýâòð¿¿ëýõ), ç¿ã ÷èã îëæ áàðèìæààëàõ, õÿíàëò ÿâóóëàõ áà ãàë íýýõýä íºëººëºõ ãýñýí 5 òºðºëä õóâààãäàíà.

Ãàçàð îðíû õàìãààëàõ øèíæ ÷àíàð

            Îð÷èí ¿åèéí äàéíû õºíººã÷ õýðýãñë¿¿äèéí äîòðîîñ öºìèéí çýâñýã íü öîõèëòûí õàìãèéí èõ õ¿÷òýé ìàíåâàðëàã, ãýíýòèéí ¿éë÷èëãýýòýé áîëäîã. Èéìä îïåðàöè áóþó áàéëäààíû àæèëëàãààã ýõëýõèéí ºìíº ãàçàð îðíûã ¿íýëýõäýý þóíû óðüä äàéñíû öºìèéí õîð õºíººëººñ öýðýã, çýâñýã òåõíèêýý õàìãààëàõ áà ººðèéí öºìèéí õýðýãñëèéã àëü áîëîõóéö èäýâõòýé ¿ð ä¿íòýé õýðýãëýõ àøèã ñîíèðõëûí ¿¿äíýýñ ñóäàëæ ¿íýëäýã.

            Öºìèéí áà åðäèéí çýâñãèéí õºíººã÷ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí ¿éë÷èëãýýã ñóëðóóëæ, öýðýã, çýâñýã òåõíèêèéã öºìèéí öîõèëòîîñ õàìãààëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ àæèëëàãààã õºíãºâ÷èëæ áàéãàà îðîí íóòãèéí øèíæ áàéäëûã ãàçàð îðíû õàìãààëàõ øèíæ ÷àíàð ãýíý.

            Ãàçàð îðíû õàìãààëàõ øèíæ íü ãàçðûí ãàäàðãóóí áàéäàë, îé ìîä, áàéãàëèéí äàëäëàëòóóä, ãàçàð îðîí äýýðõè õèéìýë òºõººðºìæ¿¿ä, ÷óëóó, òîîñãî, òºìºð áåòîíîîð áàðèãäñàí áàò áýõ áàðèëãà áàéãóóëàìæóóä çýðýã îáúåêòóóä íü äàéñíû áóóäëàãûí çýâñýã, àðòèëëåðèéí ãàëààñ áîëîí öºìèéí çýâñýã õýðýãëýñýí íºõöºëä: ãýðëèéí öàöðàã, öîõèõ äîëãèîí, öàöðàã èäýâõò õîðäîëòîîñ öýðýã (àíãè ñàëáàðûí á¿ðýëäõ¿¿í), öýðãèéí çýâñýã òåõíèêèéã á¿ðýí áóþó õàãàñ õàìãààëàõ ÷àäàëòàé áàéäàã. Èéìýýñ ãàçàð îðíû õàìãààëàõ øèíæ ÷àíàðûã ÷àäàìãàé àøèãëàõ íü õîõèðîë ýðñ áàãàñàõ, öýðãèéã öºìèéí çýâñãýýñ õàìãààëàõ áàéíãûí ¿íäñýí àðãà õýìæýý áîëíî.

Ãàçàð îðíû ºíãºëºí äàëäëàõ øèíæ ÷àíàð

            Äàéñíû àæèãëàëò, õÿíàëòààñ ººðèéí öýðãèéí áàéðëàëò áà öýðãèéí õºäºë㺺íèéã õàëõëàõ, äàëäëàõ áîëîìæèéã ãàçàð îðíû ºíãºëºí äàëäëàõ øèíæ ãýíý.

 Áàéãàëèéí ºíãºëºí äàëäëàõ áàéäëûã ÷àäàìãàé àøèãëàõ íü äàéñíû åðäèéí õÿíàëò àæèãëàëò áîëîí ðàäèî òåõíèê áà ãýðëèéí òåõíèêèéí õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàí ÿâóóëæ áàéãàà õÿíàëò àæèãëàëòààñ ººðèéí öýðãèéí àæèëëàãààã íóóöëàõ áîëîìæèéã ºãíº. Ãàçàð îðíû ºíãºëºí äàëäëàëòàä ãàçðûí ãàäàðãóó, õºðñ óðãàìëûí á¿ðõýëò, ÿëàíãóÿà îé ìîä, õîò ñóóðèíãóóä õàìðàãäàíà.

Ãàçàð îðíû òóóëàëòûí øèíæ

            Áàéëäààíû áà òýýâðèéí òåõíèê¿¿äèéí ÿâæ ºíãºðºõºä áîëîìæòîé áóþó ýñâýë õºäºë㺺íèéã íü õÿçãààðëàæ áîëîõ øèíæ áàéäëûã ãàçàð îðíû òóóëàëòûí øèíæ ãýíý. Ýíý íü çàìûí ñ¿ëæýýíèé õºãæèëò, çàìûí õó÷èëò, çàìã¿é ãàçðààð áîë äóãóéò áîëîí ãèíæèò ìàøèíóóäûã ÿâóóëæ áîëîõ áîëîìæ çýðãýýð òîäîðõîéëîãäõîîñ ãàäíà ãàçàð îðíû ãàçðûí ãàäàðãóóí áàéäàë (òºðºë á¿ðèéí äàâàà, æàëãà ãóó, ýðãý, ãàíãà) õºðñ áà óðãàìëûí á¿ðõýëò (áóò ñººã), óñ ç¿é (ãîë ºðºí, íóóð, íàìàã ãýõ ìýò) áàéãàëèéí áîëîí ÿíç á¿ðèéí õèéìýë ñààäóóä, öàã óëèðàë, öàã àãààðûí áàéäàë çýðãýýñ èõýýõýí øàëòãààëíà.

            Îð÷èí ¿åèéí öýðýã íü ºâ÷ á¿ðýí ìîòîðæèí ìåõàíèêæèæ õ¿íä òåõíèê¿¿äòýé áîëñîí íü ãàçàð îðíû òóóëàëòûí áàéäëûã íàðèéí ñóäàëæ çºâ ¿íýëýõ àñóóäëûã ìàø ÷óõëààð øààðäàæ áàéíà.

Ç¿ã ÷èã îëæ áàðèìæààëàõàä íºëººëºõ øèíæ

            Öýðãèéí àíãè, ñàëáàðóóäûí áàéëäààíû àæèëëàãààíû àìæèëò íü ãàçàð îðîí äýýð çºâ áàðèìæààëõààñ èõýýõýí øàëòãààëíà. Ãàçàð îðîí äýýð ç¿ã ÷èã îëîõ, áàðèìæààëàëò àâàõ ãýäýã íü ººðèé㺺 õ¿ðýýëýí áàéãàà òýíãýðèéí õàÿà (åðòºíöèéí õàÿàëáàð) ãàçðûí ãàäàðãóóí õýëáýð ä¿ðñ, îðîí íóòãèéí áîäèò ç¿éë¿¿ä çýðýã áàéð ç¿éí ýëåìåíò¿¿äèéí òóñëàìæòàéãàà𠺺ðèéí áàéðëàëò áà õýðýãöýýò ÷èãèéã ñîíãîæ àâàõûã õýëíý. ¯¿íä: ãàçðûí ãàäàðãóóí åðºíõèé áàéäàë, ÿìàð íýãýí îíöãîé òýìäýãò, îé ìîä, õîò ñóóðèí çàì, çàìûí óóëçâàð, ãîë ìºðºí, íóóð çýðýã íü áàðèìæààëàëòàä íºëººëºõ ¿íäñýí ç¿éë áîëäîã.

 Õàðèí ãîâü öºë, òàë õýýðèéí íºõöºëä áîë áàðèìæààëàëò àâàõ òýìäýãò öººí áàéäàã ó÷èð ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí õýëáýð ä¿ðñèéã ìàø ñàéí ÿëãàæ òàíèõ, ÿëàíãóÿà òýíãýðèéí ýðõñèéí òóñëàìæòàéãààð áàðèìæààëàõ øààðäëàãàòàé áîëäîã. غíèéí öàãò õºäºëãººí ¿éëäýõèéí òóëä ºäðèéí öàãààð óðüä÷èëàí ãàçàð îðíû òàãíóóë òóðøóóëûã çîõèîí áàéãóóëæ òóñãàé òýìäýãò¿¿äèéã òàâüæ ò¿¿ãýýðýý áàðèìæààëàõ íü ÷óõàë áàéäàã.

Õÿíàëò áà ãàë çîõèîí áàéãóóëàõàä íºëººëºõ øèíæ

            Ãàçàð îðîí äýýð õÿíàëò áà ãàë çîõèîí áàéãóóëàõàä íºëººëºõ îëîí ç¿éë¿¿ä áàéäàã. ¯¿íä: ãàçðûí ãàäàðãóóí áàéäàë, îé ìîä, óðãàìëûí á¿ðõýëò, áóò ñººã, õîò ñóóðèí, áàò áýõ áàéãóóëàìæóóä, ãóäàìæ òàëáàé, çàìûí óóëçâàð, áàéãàëèéí áîëîí ÿíç á¿ðèéí õèéìýë ñààäóóä çýðýã áîëíî. Åð íü áàéëäààíû ¿åä õÿíàëòûí áîëîí ãàëò áàéðóóäûã çºâ ñîíãîæ àâàõ, çîõèîí áàéãóóëàõ àñóóäàë ÷óõàë áàéäàã. Õÿíàëòûí áà ãàëò áàéðóóäûã ñîíãîæ àâàõäàà äàéñàíä àëü áîëîõîîð ìýäýãäýõã¿é íóóö, äàéñíûã õàðàõ á¿ðýí áîëîìæ á¿õèé íî¸ëîõ ºíäºðëºã¿¿äýä ñîíãîæ àâíà.

            Ãàçàð îðíû òàêòèêèéí øèíæ¿¿ä, òýäãýýðèéí òýäãýýðèéí íºëººëëèéã áàéíãà íýã õýìæýýãýýð ¿íýëæ áîëîõã¿é áºãººä áàéëäààíû òºðºë, ò¿¿íèéã ÿâóóëàõ àðãà, öýðãèéí á¿ðýëäõ¿¿í áà çýâñýã òåõíèêèéí áàéäëûã õàðãàëçàí ¿íýëýõ õýðýãòýé. Òºðëèéí öýðã¿¿ä íü ãàçàð îðíû òàêòèêèéí øèíæ¿¿äýýñ ººð ººð áàéäëààð õàìààðàõ ó÷èð ò¿¿íä ººðñäèéí ºâºðìºãö øààðäëàãûã òàâüäàã. Òºðëèéí öýðã¿¿ä íü ººðñäèéí áàéëäààíû àæèëëàãàà, çîõèîí áàéãóóëàëò, çýâñýã òåõíèêèéí îíöëîãò òîõèðóóëàí ãàçàð îðíûã òàãíàõ ñóäëàõ, ¿íýëýõ àæèëëàãààã ººð ººð áàéäëààð çîõèîí áàéãóóëíà.

Ãàçàð îðíû õàðàãäàëòûí áàéäëûã òàêòèêèéí òàëààð àíãèëàõ

 Ãàçàð îðíû õàðàãäàëòûí áàéäëûã òàêòèêèéí ¿¿äíýýñ äîîõè òºðë¿¿äýä àíãèëíà.

a)    Ãàçàð îðíûã áàðòààòàé ýñýõýýð íü áóþó öýðãèéí àíãè ñàëáàðóóäûí ìàíåâðëàõ áîëîí áóñàä õºäºë㺺í òóóëàëòûã íü õÿçãààðëàæ áîëîõ ãîë ìºðºí, ñóâàã øóóäóó, æàëãà, ãóó, ãàíãà, äàâàà ã¿âýý ìýòèéí ç¿éë¿¿ä õýð çýðýã áàéãààãààð íü áàðòààòàé (èõ, äóíä, áàãà, ñóëàâòàð) áà áàðòààã¿é ãýæ õóâààíà.

b)    Ãàçàð îðíûã õàëõëàëò, äàëäëàëòûí áàéäëààð íü ãàçàð îðîí äýýðõè ¿çýãäýëòèéã õàëõëàõ, äàéñíû õºíººõ õýðýãñë¿¿äèéí õîð õºíººëººñ õàìãààëàõ, õÿíàëò àæèãëàëòûã ºíãºëºí äàëäëàõ øèíæ á¿õèé ãàçðûí ãàäàðãóóí áàéäëààð íü èë çàäãàé ãàçàð îðîí, õàãàñ äàëäëàëòòàé, äàëäëàëòòàé ãýæ õóâààíà.

            Èõ áàðòààòàé ãàçàð îðîíä óóëàðõàã áà ºíäºð óóëòàé ðàéîíóóä, ãàçðûí ãàäàðãóó íü ìàø èõ ýâäýðñýí ýãö ýðýã, æàëãà ãóó, ãàíãà áà ãîë ìºðºí, íóóðóóä, îé ìîäòîé ðàéîíóóä, îðíî. Èéì ãàçàð îðîí íü áàéëäààíû áîëîí àâòî òýýâðèéí òåõíèê¿¿äèéí òóóëàëòàä èõýýõýí ñààä áîëîîä çîãñîõã¿é àíãè ñàëáàðûã ÿâãàíààð ÿâàõàä ÷ ãýñýí èõýýõýí áýðõøýýë ó÷èðóóëíà. Ýäãýýð ñààäóóä íü ãàçàð îðîí äýýð õèéãäýõ èíæåíåðèéí òºõººðºìæëºëèéí àæëûã àñàð èõ õ¿íäð¿¿ëýõ áºãººä òóñãàé òåõíèê õýðýãñëèéã øààðäàíà. Èéì ãàçàð îðîí íü õîðèãëîõ áàéëäààíû àæèëëàãààã õºíãºâ÷ëºõ áà äàâøèëòûã õ¿íäð¿¿ëíý. Áàðòààòàé ãàçàð îðíû ãàçðûí ãàäàðãóóí õîòãîð, ã¿äãýðèéí ýðñ îãöîì ººð÷ëºëò íü äàéñíû öºìèéí áîëîí åðäèéí çýâñãèéí õºíººë öîõèëòîîñ õàìãààëàõ øèíæòýéãýýð èë¿¿ àøèãòàé áàéäàã. ̺í ò¿¿í÷ëýí áàðòààòàé ãàçàð îðîí íü äàéñíû ãàçðûí õÿíàëò àæèãëàëòûí àæèëëàãààã õ¿íäð¿¿ëäýã áºãººä ºíãºëºí äàëäëàëò áîëæ ºãäºã.

            Äóíä çýðãèéí áàðòààòàé ãàçàð îðîí íü õýäèéãýýð áàðòààòàé áîëîâ÷ ¿ðãýæèëñýí ñààä áàãà áàéäàã ó÷èð ãèíæèò áîëîîä äóãóéò ìàøèíóóäûí òóóëàëòàä îíöãîé õ¿íäðýë ó÷èðóóëàõã¿é. Ãèíæèò áîëîí äóãóéò ìàøèíóóäûí òóóëàëòàä ñààä áîëîõã¿é. Èõýíõ õýñýãòýý áàãà áàðòààòàé ãàçàð îðíûã áàãà, ñóëàâòàð áàðòààòàé ãýäýã.

            Èë çàäãàé ãàçàð îðîí. ¯¿íä: òýãø òàë òàëàðõàã îé ìîäã¿é áóþó îé ìîä áàðàã áàéõã¿é áàéãàëèéí ÿìàð íýã õàìãààëàëò, äàëäëàëòã¿é ãàçàð îðîí îðíî. Èë çàäãàé ãàçàð îðîí íü áóñàä ãàçàð îðíîîñ õàìãààëàõ, ºíãºëºí äàëäëàõ øèíæýýðýý ìóó áàéäàã. Èéì ãàçàð îðîíä àíãè ñàëáàðóóäûí áàéëäààíû æóðìûí ýëåìåíò¿¿äèéã ºíãºëºí äàëäëàõ, öýðãèéí õºäºë㺺í ìàíåâðóóäûã íóóöëàõ, áàðèìæàà òýìäýãòèéã ñîíãîæ àâàõ, öºìèéí öîõèëò, òàíê áà àãààðààñ ýñýðã¿¿öýí õàìãààëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõàä áýðõøýýëòýé áàéäàã. Ãýâ÷ èéì ãàçàð îðîíä àðòèëëåð áà áóñàä áóóäëàãûí çýâñãýýñ ãàë íýýõ àæèëëàãàà èäâýõæèæ, ýðãýí òîéðîíäîî õÿíàëò ÿâóóëàõàä õÿëáàð áîëäîã. Èë çàäãàé ãàçàð îðîíä áàéëäààíû áîëîí áóñàä àâòî òýýâðèéí ìàøèíóóäûí òóóëàëò íü ýðñ ñàéæèð÷ çºâõºí õºðñíèé áàéäàëààñ øàëòãààëíà. Ãàçàð îðíû àøèãòàé çààãèéã ýçëýí õîðèãëîñîí ¿åä ò¿¿íèé ýñðýã äàâøèëò áà õºäºë㺺íèéã èéì ãàçàð îðîíä øºíèéí öàã áà áóñàä õÿçãààðëàãäìàë ¿çýãäýëòýé íºõöºëä ¿éëäýõ íü àøèãòàé áàéäàã.

            Äàëäëàëòòàé ãàçàð îðîí øèã¿¿ îé ìîäòîé, óóëàðõàã ãàçàð îðîí, õîò ñóóðèí ðàéîíóóä õàìðàãäàõ áºãººä ãàçàð îðîí íü öýðýã áà áàéëäààíû çýâñýã òåõíèêèéã äàéñíû àãààðûí áîëîí ãàçðûí àæèëàëòóóäààñ ñàéí õàëõëàí äàëäàëäàã. Èéì ãàçàð îðîí íü öýðãèéí õºäºëãººí ¿éëäýõ øèëæ¿¿ëýí á¿ëýãëýõ, ìºí òàíê áà àãààðàñ ýñýðã¿¿öýí õàìãààëàõ àæëûã õºíãºâ÷ëºõ áîëîâ÷ õàðèëöàí àæèëëàãàà òºðºë á¿ðèéí íýãäñýí óäèðäëàãûã çîõèîí áàéãóóëàõ, áàðèìæààëàëò àâàõàä õ¿íäð¿¿ëýõ òàëóóäòàé áàéäàã.

            Õàãàñ äàëäëàëòòàé ãàçàð îðîíä, òýð ãàçàð îðíû õàãàñ õóâü îð÷èì íü äàëäëàõ øèíæòýé ãàçàð îðîí îðíî.